dr Marcin Wieczorek
Ciąża to okres, w którym pewne choroby stają się szczególnie niebezpieczne, gdyż zagrażają nie tylko zdrowiu matki, ale również dobrostanowi płodu. Kobiety w ciąży powinny zaszczepić się przeciwko grypie, krztuścowi, wirusowi RSV oraz COVID-19. Co warto wiedzieć o szczepieniach w ciąży?
Czy szczepienia w ciąży są bezpieczne?
Mimo iż szczepienia kobiet w ciąży nie są niczym nowym, to wciąż wiele pacjentek wyraża obawy o to, czy aby na pewno są one bezpieczne i uzasadnione.
Zgodnie ze stanowiskiem Głównego Inspektoratu Sanitarnego (GIS), należy szczepić kobiety w ciąży, jeżeli dostępna jest bezpieczna szczepionka i istnieje ryzyko ekspozycji kobiety na chorobę zagrażającą jej samej i/ lub jej dziecku. W ciąży można bezpiecznie podawać szczepionki inaktywowane (zabite), szczególnie przeciw grypie, krztuścowi oraz syncytialnemu wirusowi oddechowemu (RSV). Szczepionki inaktywowane to preparaty zawierające nieżywe drobnoustroje lub ich fragmenty, np. pojedyncze białka. Niezmiernie rzadko powodują one wystąpienie niepożądanych odczynów poszczepiennych. Optymalny czas na wykonanie szczepień to drugi i trzeci trymestr ciąży. W następstwie zaszczepienia swoiste przeciwciała trafiają od matki do płodu. Proces ten przebiega najaktywniej po 30. tygodniu ciąży. W ten sposób oprócz uodpornienia matki chronimy również niemowlę.
Szczepionka przeciwko krztuścowi w ciąży
Szczepienie przeciwko krztuścowi jest jednym z ważniejszych w ciąży. Za bezpieczną dla kobiet ciężarnych uznaje się szczepionkę skojarzoną dTap, zawierającą obniżoną dawkę toksoidu błoniczego, bezkomórkową komponentę krztuścową oraz toksoid tężcowy. Szczepionka jest powszechnie akceptowana i niezwykle ważna ze względu na fakt, że noworodki i niemowlęta do 4-5 mies. życia są bardzo wrażliwe na zakażenie krztuścem i mogą chorować ciężko. Infekcja krztuścem w tej grupie wiekowej często jest śmiertelna.
Zgodnie z zaleceniami Programu Szczepień Ochronnych szczepienie przeciwko krztuścowi należy wykonać między końcem 27. a 36. tygodniem ciąży. Jest to szczególnie ważne, jeśli od ostatniego szczepienia przypominającego kobiety minęło ponad 10 lat.
Krztusiec jest poważną i groźną chorobą. Zakażenie następuje drogą kropelkową, najczęściej z najbliższego otoczenia, np. od mamy lub starszego rodzeństwa. Dlatego też, w przypadku profilaktyki krztuśca zaleca się tzw. strategię kokonową polegającą na szczepieniu wszystkich osób z domowego otoczenia, co pozwoli na zminimalizowanie ryzyka zakażenia pałeczką krztuśca niemowlęcia. Warto pamiętać, że szczepienie mamy i domowników nie zwalnia z obowiązku zaszczepienia dziecka zgodnie z kalendarzem szczepień.
W ostatnich latach w Polsce utrzymuje się wysoka zapadalność na krztusiec, z nasileniami epidemicznymi. Warto pamiętać, że zaledwie 12 lat temu, w 2012 r. odnotowano najwyższą od około 40 lat liczbę zachorowań na krztusiec. Szczegółowe informacje nt. epidemiologii krztuśca są dostępne
tutaj.Szczepionka przeciwko grypie w ciąży
Grypa jest poważną chorobą wirusową, która może być bardzo niebezpieczna w czasie ciąży, zarówno dla płodu, jak i ciężarnej. W składzie szczepionki przeciw grypie znajdują się nieżywe fragmenty wirusa lub ich oczyszczone białka, które nie wywołują choroby. Szczepienie przeciw grypie jest bezpieczne dla matki oraz płodu, a wytworzone przez ciężarną przeciwciała będą chroniły niemowlę w pierwszych miesiącach jego życia, kiedy jest szczególnie narażone na zachorowanie.
Należy pamiętać, że im bardziej dojrzała ciąża, tym wyższe ryzyko poważnych powikłań grypy. Najwyższe wskaźniki hospitalizacji i ciężkich powikłań odnotowywane są w III trymestrze ciąży. O szczepieniach przeciwko grypie powinny pamiętać szczególnie kobiety, które są w ciąży w okresie epidemicznym, czyli jesienno-zimowym.
Szczepionka przeciwko RSV w ciąży
Wirus RSV (Respiratory Syncytial Virus) to wirus namnażający się w komórkach układu oddechowego, wywołujący infekcje dróg oddechowych. Zakażenia RSV występują w Polsce sezonowo, głównie od jesieni do wiosny. Wirus jest wysoce zakaźny, a zakażenie następuje drogą kropelkową. RSV jest szczególnie niebezpieczny dla noworodków, niemowląt i kobiet w ciąży, gdyż niesie ze sobą wysokie ryzyko powikłań w postaci zapalenia płuc. RSV jest jedną z głównych przyczyn ostrych infekcji dróg oddechowych u małych dzieci, szczególnie do 1. roku życia.
W 2024 roku w Polsce wprowadzona została do obrotu szczepionka przeciw RSV u kobiet w ciąży oraz u osób po 60. roku życia. Wykonanie szczepienia zaleca się jednodawkowo kobietom będącym w ciąży między 24. a 36. tc. Podanie szczepionki zapewnia ochronę niemowlęcia przed infekcją RSV do 6. miesiąca życia.
Szczepionka przeciwko COVID-19 w ciąży
Szybkie tempo wprowadzenia na rynek szczepionek przeciwko wirusowi COVID-19 spowodowało, że wiele pacjentek wyrażało (i wyraża nadal) wątpliwości co do uzasadnienia ich podawania w ciąży, w związku z brakiem badań klinicznych. Obecnie wiadomo już, że szczepionki przeciw COVID-19 mogą być bezpiecznie podawane w czasie ciąży, przed ciążą i w trakcie karmienia piersią. Wnioski, jakie płyną z wielu dotychczasowych szczepień są jasne
[1]: szczepienie przeciwko COVID-19 w czasie ciąży, w porównaniu z brakiem szczepienia, zmniejszało ryzyko zakażenia SARS-CoV-2 o 54%, a obserwowany korzystny efekt był większy u kobiet zaszczepionych w pełnym schemacie podstawowym: ryzyko było mniejsze o 69%. U kobiet szczepionych w czasie ciąży stwierdzono również o 59% mniejsze ryzyko hospitalizacji z powodu COVID-19.
Według Europejskiej Agencji Leków (EMA) szczepionki przeciw COVID-19 oparte na technologii mRNA nie powodują powikłań ciążowych u przyszłych matek i ich dzieci. Jest to ocena danych z badań obejmujących ok. 65 tys. ciąż na różnych etapach. Więcej na temat szczepień przeciwko COVID-19 pisaliśmy w tym artykule.
Mimo iż kobiety w ciąży nie są wyodrębnioną grupą skategoryzowaną w Narodowym Programie Szczepień, mają prawo do szczepienia przeciwko COVID-19 i powinny tę kwestię rozważać indywidualnie z pomocą lekarza położnika prowadzącego ich ciążę.
Poza wymienionymi szczepieniami, w uzasadnionych sytuacjach narażenia na zakażenie, np. w związku z planowaną podróżą czy pogryzieniem przez zwierzę podejrzane o wściekliznę, zasadne może być podanie w ciąży innych szczepionek, np. szczepionki przeciwko wściekliźnie.
Szczepienia przed zajściem w ciążę i po porodzie
Ze względu na fakt, że infekcje wirusowe stanowią największe zagrożenie w I trymestrze ciąży, ponieważ mogą spowodować wady rozwojowe u płodu, zdecydowanie warto zadbać o odpowiednie szczepienia już na etapie planowania ciąży. Omówienie tej kwestii jest rutynowym elementem spotkania z lekarzem w ramach
tzw. wizyty prekoncepcyjnej. Przed zajściem w ciążę zaleca się m.in. szczepienia przeciwko wirusowemu zapaleniu wątroby typu B (WZW typu B), ospie wietrznej (kobiety, które nie chorowały na ospę wietrzną i nie były szczepione), odrze, śwince i różyczce (kobiety, które nie chorowały na różyczkę i nie były szczepione) oraz grypie. W trakcie karmienia piersią można podawać wszystkie szczepionki inaktywowane (zabite) oraz szczepionki żywe, zalecane do podawania dla osób dorosłych, których nie podano przed okresem ciąży lub w czasie ciąży.
[1] https://www.mp.pl/covid19/badania/321722,jakie-wnioski-plyna-z-badan-dotyczacych-szczepien-ciezarnych-przeciwko-covid-19
