Otyłość jest czynnikiem ryzyka wielu chorób okresu ciążowego i niemalże wszystkich powikłań ciążowych, dlatego ważne jest, aby w momencie zajścia w ciążę mieć prawidłową masę ciała. Odchudzanie w ciąży jest niewskazane, jak zatem postępować jeśli nasze BMI przed i po zapłodnieniu wskazuje na nadwagę lub otyłość?
Otyła, czyli jaka?
O nieprawidłowej wadze mówimy analizując wskaźnik masy ciała, tzw. BMI (body mass index). BMI obliczamy dzieląc masę ciała w kilogramach, przez kwadrat wysokości, mierzonej w metrach. Optymalnym i najbardziej pożądanym zakresem BMI dla dorosłych jest 18,5–24,99. O niedowadze świadczy BMI<18,5, z nadwagą mamy do czynienia przy BMI w przedziale 25-30, zaś o otyłości mówimy kiedy BMI przekracza 30. Powyżej 40 mamy do czynienia z tzw. otyłością patologiczną.
Ile może przytyć w ciąży?
Dla prawidłowego przebiegu ciąży i zdrowia mamy oraz dziecka kluczowe jest BMI w momencie zajścia w ciążę, a nie redukcja przyrostu masy ciała w ciąży. Odchudzanie w ciaży byłyby niezwykle ryzykowne i postrzegane jest raczej jako zaburzenie odżywiania niż działanie prozdrowotne. W kontekście otyłości ważna jest kontrola przyrostu masy ciała ciężarnej w poszczególnych tygodniach ciąży. Łączny przyrost ocenia się analizując przyrost wagi pomiędzy pierwszym pomiarem w ciąży a ostatnim dzieląc go przez liczbę tygodni przebytej ciąży (nie przez 40!). Kobiety z niedowagą mogą przybrać w ciąży łącznie nawet do 18 kg, z prawidłową wagą od 11,5 do 16 kg, z nadwagą - 7-11,5 kg, zaś otyłe (>30 BMI) od 5 do 9 kg. Kobiety otyłe z BMI 35-39 nie powinny przybierać więcej niż 4 kg, a kobietom z BMI >40 zasadniczo zaleca się, aby schudły w ciąży (pod kontrolą lekarza położnika oraz dietetyka). W ciąży mnogiej przy prawidłowym BMI optymalny przyrost ciała mamy to 16,5-20 kg. Warto zadbać o to, aby ciążowe przyrosty masy ciała były możliwie bliskie normy i nie przekraczały jej. Dodatkowe kilogramy mogą zostać z pacjentką na długo, gdyż zwykle po porodzie skupia ona swoją uwagę przede wszystkim na dobrostanie i zdrowiu dziecka.
Odchudzanie jest czymś, czego w ciąży nie należy robić, m.in. dlatego, że wpływa negatywnie na poziom żelaza u kobiety, a co za tym idzie, może być przyczyną licznych nieprawidłowości u dziecka. Pacjentki z nadwagą powinny wybierać produkty o jak największej gęstości energetycznej – to znaczy takie, które dostarczają niezbyt dużej ilości kalorii, ale zapewniają witaminy i minerały w niezbędnych ilościach. Najlepszym wyborem są tu warzywa jako obfity dodatek do każdego posiłku.
Pacjentki z otyłością patologiczną powinny znajdować się pod opieką interdyscyplinarną lekarza położnika, położnej, dietetyka, endorynologa, diabetologa, hipertensjologa (jeśli występuje nadciśnienie) i psychologa, gdyż otyłość ma często związek z kondycją psychiczną.
Czego potrzebuje organizm kobiety w ciąży?
W ciąży należy dostarczać organizmowi tyle kalorii, ile wynosi nasze zapotrzebowanie, a to nie zmienia się w znaczący sposób względem czasu sprzed ciąży. W pierwszym trymestrze jest ono zbliżone do tego naturalnego dla nas, w drugim jest to dodatkowe 360 kcal, a w trzecim – 475 kcal. Jednocześnie warto pamiętać, że przy niedużym wzroście zapotrzebowania kalorycznego, nawet o kilkadziesiąt procent wzrasta zapotrzebowanie na witaminy i minerały.
Poza witaminami, potrzebne są minerały i białko. Kalorie schodzą na drugi plan, ale trzeba ich pilnować, bo nadmiar odłoży się w postaci zbędnej i chorobotwórczej dla mamy i dziecka tkanki tłuszczowej. Dieta powinna być jak najbardziej urozmaicona, pełna witamin i pierwiastków odżywczych, sezonowa, przygotowana ze świeżych i wartościowych składników. Dzienne zalecenia mówią o minimum 400 – 500 g warzyw oraz o dwóch porcjach owoców (do 300 g). Jeżeli będziemy tego przestrzegać, to nie musimy się martwić o niedobory składników odżywczych, błonnika czy chociażby pokarmu dla dobrych bakterii w jelitach. Ważne są przerwy między posiłkami oraz ich regularność, bo jak pokazują badania, u kobiet, które w ciąży jedzą przynajmniej trzy posiłki w równych odstępach czasu (a więc śniadanie, obiad i kolację), występuje znacznie mniejsze ryzyko przedwczesnego porodu. Regularność jedzenia pomaga również uniknąć nadmiernego przyrostu masy ciała, zmniejsza nasilanie się zgagi i pozwala uniknąć nudności związanych z hipoglikemią.
O czym pamiętać planując posiłki w ciąży? Składniki kluczowe dla rozwoju dziecka to:
Lepiej zapobiegać niż leczyć
Wysokie BMI przed zajściem w ciąży jest czynnikiem ryzyka wielu chorób perinatalnych i niemalże wszystkich powikłań ciążowych, dlatego najlepiej zacząć myśleć o odpowiednim żywieniu, zanim zajdzie się w ciążę. To jak uzupełnianie zapasów przed wyprawą. Wielokrotnie obserwowałam też u pacjentek planujących ciążę, które zmieniały sposób żywienia na zdrowszy (często motywowane wyłącznie chęcią schudnięcia), że mimo wcześniejszych problemów szybko zachodziły w ciążę. Gdy jesteś dobrze odżywiona i masz w organizmie wszystkie niezbędne składniki odżywcze, to łatwiej będzie ci nie tylko zajść w ciążę, ale lepiej ją przetrwasz i po urodzeniu będziesz silniejsza.
W ciąży, gdy hormony szaleją, różne nastroje mogą być o wiele silniej odczuwalne przed kobietę niż zazwyczaj. Oczywiście, raz na jakiś czas każdy może zjeść mniej wartościowy posiłek, ale nie traktujmy ciąży jako wymówki, aby jeść niezdrowo. Warto pracować nad swoimi emocjami i znaleźć inne metody radzenia sobie z nimi. Pomocne w takiej sytuacji może być wsparcie psychodietetyka.